Mensen kunnen overal ruzie of onenigheid over krijgen. Als er een bedrijf in de familie is dan kunnen over nog meer onderwerpen spanningen ontstaan. Regelmatig verschijnen in de binnen- en buitenlandse media artikelen over rechtszaken in bedrijfsfamilies. In onze blog Generatiewissel in het familiebedrijf besteden we aandacht aan conflicten bij opvolging. In deze blog leest u vijf veel genoemde oorzaken van ruzie in en over het familiebedrijf. Bij onenigheid in het familiebedrijf gaat het over familieleden die met elkaar in het bedrijf werken. Bij ruzie over het familiebedrijf staat hun rol als mede-eigenaar centraal. Uiteraard kunt u ook lezen hoe u als bedrijfsfamilie de kansen op familieruzie kunt verkleinen.
1. Communiceren: waarom zeg je niets?
Een veel genoemd struikelblok bij ruziënde bedrijfsfamilies is communicatie. De ruzie of onenigheid ontstaat omdat informatie over het familiebedrijf te summier, te onduidelijk, te laat of helemaal niet wordt gedeeld. Vooral als duidelijk sprake is van een patroon van niet of slecht communiceren zet het bij familieleden kwaad bloed. Een geïnterviewde in ons boek De gouden rugzak vertelt over zijn broer, die directeur in het familiebedrijf was: ‘Mijn broer vertelde het wel, maar je kon het niet begrijpen.’ Hij vindt dat zijn broer meer zijn best had mogen doen om de familie goed te informeren: ‘Hij heeft ook nooit wat uitgelegd. Ja, allemaal met dat dure gedoe.’ Deze erfgenaam heeft geen goede relatie met zijn broer, en zijn evaluatie van hem is veelzeggend: ‘Mijn broer heeft wel gezorgd dat het kapitaal vermeerderde, maar hij heeft in eerste instantie voor zichzelf gezorgd.’
Tussen familieleden bestaan verschillen in kennis en ervaring. Door hun rol in het familiebedrijf kan een familielid meer informatie hebben dan andere familieleden. Wat voor de ene persoon vanzelfsprekend en duidelijk is, kan voor de ander minder helder zijn en meer verduidelijking nodig hebben.
Als familielid-eigenaren erkennen dat communicatie met alle eigenaren belangrijk is, bespreek dan met elkaar hoe dit het beste kan worden geregeld. Organiseer bijvoorbeeld periodiek familiebijeenkomsten met een agenda waar steeds terugkerende onderwerpen op staan over de ontwikkelingen van het bedrijf en de belangrijkste financiële zaken. Zorg voor overeenstemming wanneer de toekomstige eigenaren (de opkomende generatie) aanschuiven bij de familiebijeenkomsten. Bijvoorbeeld vanaf een bepaalde leeftijd of zodra hij/zij werkt (in het bedrijf of elders). Op deze wijze is de kans op miscommunicatie over het bedrijf kleiner en wordt het gebruikelijker om als familieleden open te communiceren over de onderneming.
2. Ruzie in het familiebedrijf: onvoldoende betrokkenheid
In het familiebedrijf kan ruzie kan door het onvoldoende betrekken van familieleden. De kern van het probleem is gevoelde uitsluiting. Sommige familieleden-eigenaren met een directiefunctie zijn zich niet bewust dat andere familieleden-eigenaren het vervelend vinden als zij niet op een bepaalde manier worden betrokken. Die betrokkenheid kan gaan over gehoord worden over belangrijke zaken zoals de aankoop van een nieuw kantoorpand of het ontwerp van een nieuw bedrijfslogo. Een ander soort betrokkenheid is het persoonlijk voorstellen van familieleden die in het bedrijf werken aan klanten die een rondleiding krijgen. Een erfgenaam zegt het treffend over zijn zus, die directeur van het familiebedrijf is: ‘Het is af en toe een one-woman-show.’
Familieleden krijgen meer inzicht in hun eigen rol en verantwoordelijkheden via het driecirkelmodel Dit concept laat zien dat een familielid meerdere rollen of “petten” op kan hebben: die van werknemer, eigenaar en familielid. Er zijn in het driecirkelmodel zeven posities. Een discussie in het familiebedrijf is vaak complex, omdat bij personen meerdere perspectieven gelijktijdig meespelen. Een voortdurende wisseling van posities en rollen is mogelijk, maar kan de communicatie en besluitvorming ernstig bemoeilijken; vaak leidt dat tot rolverwarring.
3. Ruzie in het familiebedrijf: de individuele prestaties
Als familieleden samen in een bedrijf werken, wordt er geoordeeld over de individuele bijdrage die iedereen levert. Als de bijdrage van een familielid onder de maat is, kan dit verstrekkende gevolgen hebben. De ervaring van een erfgename is dat het haar familie heeft verscheurd: ‘Mijn vader was heel ambitieus en vond van alles. Zijn broers werkten niet hard genoeg. Ze hebben er uiteindelijk ooit één broer uitgewipt want daar hadden ze niks aan. Dat is een familiedrama dat tot op de dag van vandaag voelbaar is.’ Een erfgenaam raakte overspannen en is daarna weggegaan bij het familiebedrijf omdat zijn broers op zijn functie neerkeken: ‘Ze laten je merken dat je maar administrateur bent. Dat heeft me nooit lekker gezeten, daar kon ik niet mee omgaan.’
Binnen het familiebedrijf is het belangrijk om rekening te houden met het verschil in talenten van familieleden. Dit vertaalt zich in allerlei functies voor familieleden, meestal met verschil in beloningen en carrièreperspectief. In families kan “gelijke monniken, gelijke kappen” een belangrijk principe zijn dat zich lastig verhoudt tot onderscheid maken in het familiebedrijf. Als niet gedifferentieerd wordt in functies en beloningen dan kan dit op een bepaald moment tussen familieleden tot spanningen leiden.
Daarnaast is het belangrijk om beoordelingen van in het bedrijf werkende familieleden formeel te organiseren. Idealiter is er een afdeling Human Resource Management die input levert om alle medewerkers te beoordelen. Beoordeelt een oom de prestaties van zijn neef of nicht? Het is slim om dit op een andere manier te organiseren.
4. Ruzie over het familiebedrijf: de waarde van de onderneming
De meest genoemde oorzaak van ruzie over het familiebedrijf is de waarde van de onderneming bij transacties tussen familieleden of verkoop aan een externe partij. Beide soorten transacties roepen jaren later nog emoties op, blijkt uit de verhalen die wij hebben gehoord.
Bij transacties tussen familieleden worden kinderen soms nog aangekeken op een transactie die een ouder heeft gesloten. Een erfgenaam vertelde: ‘Ik heb gezien dat in de rest van de familie, toen de familie is uitgekocht door mijn vader, dat daar wel wat emoties hebben gespeeld, ook naar ons toe.’ Opmerkelijk vonden wij dat zelfs bij transacties tussen ouders en kinderen de waarde van de aandelen frictie kan geven. Een erfgename heeft het in dit verband soms zwaar te verduren met haar eigen moeder: ‘Mijn moeder neemt het ons nog steeds kwalijk dat ze haar aandelen veel te goedkoop aan ons verkocht heeft. Ze heeft een bepaald bedrag gekregen en dat is nu vervier- of vervijfvoudigd of zo.’ Saillant detail is dat deze erfgename destijds geen enkele invloed heeft gehad op de aandelentransactie en de voorwaarden zoals de prijs. De erfgename kan er dus letterlijk niets aan doen.
Bij verkoop van het familiebedrijf aan een externe partij kan een familielid natuurlijk ook het gevoel hebben dat de deal tegen een te lage prijs is gedaan. Maar naast de prijs spelen bij de familieleden emoties over het überhaupt verkopen van de onderneming een rol. Als de meerderheid voor verkoop is, dan zal de rest zich vaak moeten voegen. Een respondent die zelf nooit het familiebedrijf had willen verkopen, oordeelt hard over de deal die de familie met een derde heeft gesloten: ‘Er zijn enorme ruzies geweest in de generatie boven mij. Ook paniek: “we gaan failliet”. Ze hadden echt nul besef, het waren zulke idioten. Volstrekte idioten. Ze hebben tegen een veel te lage prijs verkocht.’
Als het plan is om (een deel van) het familiebedrijf te verkopen dan is het essentieel om met alle familielid-eigenaren de motivatie hiervoor te bespreken. Neem de tijd voor gesprekken en uitleg zodat voor iedereen duidelijk is waarom het nu het moment is om te verkopen. Voor iedere eigenaar is het belangrijk om te begrijpen hoe een verkoopproces eruit ziet en werkt: ‘samen uit, samen thuis.’ Het is belangrijk om goede notulen te maken van alle familiebesprekingen over de verkoop, zodat ook jaren later nog kan worden terug gevonden welke overwegingen een rol speelden. De zorgvuldige vastlegging voorkomt achteraf een (ver)oordeel van een familielid en ruis op de lijn.
5. Ruzie over het familiebedrijf: de levensstijl
Een bijzondere oorzaak van ruzie over het familiebedrijf is het oordeel in de familie over de levensstijl van sommige familieleden. Als een familielid zelf veel geld verdient en onafhankelijk is van de dividenden uit het familiebedrijf, is een eventueel oordeel over de levensstijl niet verbonden met het familiebedrijf. Een familielid dat echter wel afhankelijk is van de dividenden, desnoods maar voor een deel, kan eerder een oordeel verwachten. Een familielid-eigenaar krijgt het met regelmaat aangewreven: ‘Er wordt altijd gezegd: je mag je het niet aanmeten, weet je wel. Ja, we hadden ook kleiner kunnen gaan wonen, dan hadden we minder vaste lasten.’ Hoe onterecht dit oordeel misschien ook is, het gebeurt. En het geeft degene die ermee geconfronteerd wordt een uitermate vervelend gevoel. Een erfgename werd op het matje geroepen door de directeur van het familiebedrijf: ‘Ik reed met mijn Porsche naar de fabriek voor de jaarvergadering. ’s Avonds bij het diner werd mij wel even verteld hoe ik het in mijn hoofd haalde om met zo’n auto naar die vergadering te komen.’
Vanuit de familiecultuur kunnen bepaalde normen leven over het uitgeven van geld en wat past bij het (familie)imago. Zo kan een ongeschreven regel zijn dat Audi en BMW passend zijn, maar een Porsche niet. Interessant is wie bepaalt waar een meerderjarige neef of nicht zijn/haar geld aan uitgeeft. Wat een familielid met zijn geld doet is aan hem/haar zelf en behoort niet tot het territorium van de oom of welk ander familielid. Door oneigenlijk moreel invloed en macht te willen uitoefenen via het geld, spant het familielid het paard achter de wagen. Volgende keer komt het veroordeelde nichtje met een nog duurdere auto naar de aandeelhoudersvergadering…
Hoe Guidato faciliteert en adviseert bij familiebedrijven
Bedrijfsfamilies vallen uiteen omdat ze een of meer conflicten niet hebben kunnen oplossen. Vaak zitten familieleden zo dicht op het probleem dat ze het niet meer duidelijk kunnen zien; tegelijk voelen ze allemaal de frustratie dat het niet loopt zoals gewenst. De meesten voelen de potentieel negatieve invloed op het familiebedrijf én de reputatie van de familie.
Guidato faciliteert gesprekken in bedrijfsfamilies en helpt familieleden om nieuwe perspectieven te zien. Wij zorgen voor de veilige omgeving zodat ieder familielid de gelegenheid heeft om zijn visie en ideeën uit te spreken. Onze ervaring is dat bedrijfsfamilies en hun bedrijven gebaat zijn bij een plan van aanpak voor goed bestuur (governance). Het plan van aanpak is altijd maatwerk want iedere familie is anders. De kern is het verbeteren van de communicatie om te zorgen voor meer harmonie en respect in de familie en meer focus en resultaat in het bedrijf. Lees als bron van inspiratie het boek De Gouden Rugzak-Handboek voor vermogende families.
Meer informatie of advies?
Wilt u bespreken wat wij voor u en uw gezin kunnen betekenen, neem dan contact op met Raimund Kamp (raimund.kamp@guidato.nl of bel 06 83 21 76 58) of Marijke Kuijpers (marijke.kuijpers@guidato.nl of bel 06 83 20 26 88).