Filantropie en goede doelen

Filantropie is het vrijwillig geven van geld, goederen of inzet door particulieren, bedrijven en fondsen voor het goede doel. Het zijn initiatieven voor het publieke welzijn, gericht op het verbeteren van de levensomstandigheden van anderen. Filantropie wordt van overheidswege financieel ondersteund door het belastingvoordeel dat filantropische stichtingen krijgen als ze de status van Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) genieten. Voor bedrijven zijn er ook fiscale mogelijkheden om goede doelen te steunen ten laste van de winst. 

Een goed doel is een organisatie, vaak een stichting, die zich inzet voor een zaak van algemeen belang zoals mensenrechten, bestrijden van armoede, natuurbehoud, et cetera. Je kunt aan een goed doel geld of goederen geven of je kunt je inzetten als vrijwilliger. Een ander woord voor ‘goed doel’ is charitatieve instelling: een organisatie die actief is in filantropie. 

Een ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling ) is een instelling met bepaalde belastingvoordelen. Een ANBI kan een goed doel, een culturele of een wetenschappelijke instelling zijn. Ook een kerk of een organisatie met een bepaalde levensbeschouwing kunnen een ANBI zijn. 

Een ANBI moet zowel feitelijk als statutair voor tenminste 90% het algemeen belang dienen. Het opzetten van een ANBI om uitkeringen aan familieleden te doen, is geen algemeen maar een particulier belang. Een ANBI is niet bedoeld om winst te maken en moet voldoen aan eisen van integriteit. 

Goede doelen hebben meestal de status van ANBI waardoor zij zijn vrijgesteld van schenk- en erfbelasting. De giften aan een ANBI zijn aftrekbaar van het inkomen (giftenaftrek voor de inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting). 

Er zijn diverse voorwaarden aan de ANBI status verbonden en er moet een beschikking bij de Belastingdienst worden gevraagd. Bij de Belastingdienst zijn meer dan 50.000 instellingen geregistreerd met de ANBI status. 

Een gift aan een erkend goed doel (een Algemeen nut beogende instelling of een sociaal belang behartigende instelling) kunt u helemaal of deels aftrekken van uw inkomstenbelasting. U kunt eenmalig of periodiek schenken. Een periodieke schenking legt u vast in een overeenkomst met het goed doel of in een notariële akte. Meestal wordt een periodieke schenking vastgelegd voor een periode van vijf jaar. Het goede doel hoeft geen schenkbelasting te betalen.

Na uw overlijden kunt u belastingvrij geld of goederen nalaten aan een goed doel. Deze wens moet u laten vastleggen in uw testament. Een zelfgeschreven document is in dit geval niet officieel rechtsgeldig. Er zijn drie manieren om iets na te laten aan een goed doel:
> U laat (een deel van) uw geld, huis, aandelen of waardevolle spullen na aan het goede doel. Dat heet een legaat.
> U benoemt het goede doel als mede-erfgenaam. Het goede doel deelt de erfenis (alle bezittingen en schulden) met uw andere erfgenamen.
> U benoemt het goede doel als enige erfgenaam. Uw hele nalatenschap gaat naar het goede doel. Als u een partner en/of kinderen heeft, dan moet u die eerst onterven. U dient er rekening mee te houden dat uw partner en kinderen ook rechten hebben als ze onterfd zijn. De notaris kan u adviseren hoe u dit kunt vastleggen in uw testament. 

Een fonds op naam is vergelijkbaar met een eigen familiestichting, maar de administratieve en organisatorische werkzaamheden worden uitgevoerd door het goede doel waar u het fonds op naam onderbrengt. Een fonds op naam kan uw familienaam dragen of de naam van een kind of een overleden familielid. 

Met de oprichting van een fonds op naam bepaalt u zelf de bestemming van uw schenking. Uiteraard dient de doelstelling van het fonds op naam zo geformuleerd te worden dat u als gever en het ontvangende goede doel er blij mee zijn. U wilt uw persoonlijke waarden terug zien en het goede doel wil dat het fonds op naam past binnen de doelstellingen en bestedingsmogelijkheden van het hoofdfonds. Vaak is het verstandig om onderlinge afspraken vast te leggen in een overeenkomst. Bij grote bedragen kan een gezamenlijke notariële akte aanbevelenswaardig zijn.

Technisch gezien is een fonds op naam een administratieve constructie, waarbij een gegeven bedrag apart geadministreerd, beheerd en verantwoord wordt. Dat betekent dat in de jaarrekening en het jaarverslag van de beherende organisatie melding wordt gemaakt van de status van het fonds en de bestedingen ten behoeve van de doelstelling(en). Veel goed doel organisaties hanteren bij de oprichting van een fonds op naam een minimum-inleg van € 50.000. De achtergrond van een minimum is dat er allerlei werkzaamheden (administratie, beheer, besteding en verantwoording) moeten worden verricht en dit moet opwegen tegen de uitkeringsmogelijkheden van het fonds op naam.

Een fonds op naam kan worden opgericht bij leven middels eenmalige of periodieke schenkingen. Een eenmalige schenking is aftrekbaar voor de belasting wanneer het bedrag tussen de 1 en 10% van het belastbaar inkomen uitmaakt. Een periodieke schenking is altijd aftrekbaar. 

Een tweede manier voor oprichting van een fonds op naam is via een testamentaire schenking (middels een legaat of erfstelling). Om te voorkomen dat het goede doel niet aan alle testamentaire voorwaarden kan voldoen en daardoor de erfenis niet kan aanvaarden, is vooraf overleggen met het goede doel aan te bevelen. Het is verder aan te raden om afspraken te maken wat er met uw fonds op naam gebeurt als het goede doel zijn activiteiten beëindigt of de doelstellingen van uw fonds op naam niet langer aansluiten bij de doelstellingen van het goede doel.

Een fonds op naam kan ingesteld worden voor bepaalde of onbepaalde tijd. Het vermogen van het fonds op naam wordt belegd. Uit de beleggingsopbrengst worden uitkeringen gedaan om de doelen van de oprichter(s) te realiseren. De beheerskosten komen voor rekening van het fonds. Als het fonds op naam een groot vermogen heeft, dan is het realistisch om het voor onbepaalde tijd op te richten. Als het vermogen kleiner is, dan is een beperkte looptijd een beter alternatief. Dit betekent dat het fonds op naam wordt opgeheven nadat alle middelen zijn besteed.

Een koepelstichting begeleidt mensen bij het oprichten van een fonds op naam, beheert het vermogen en geeft uitvoering aan de doelen van het fonds. Een bekende koepelstichting is Ars Donandi. 

De testamentaire stichting is een stichting die wordt opricht via een testament. Deze stichting kan (1) als doel hebben het afwikkelen van de nalatenschap ter voorkoming van problemen tussen erfgenamen of bij moeilijk vindbare erfgenamen;
(2) het zijn van erfgenaam of legataris, bijvoorbeeld omdat de erflater een deel van het vermogen wilde nalaten aan een goed doel. Een veel voorkomende vorm is de familiestichting.
De erflater kan in zijn testament een erfgenaam, legataris of executeur de opdracht geven om de stichting op te richten. In het testament kunt u opnemen wie de bestuurder(s) van de stichting zijn.

Een familiestichting is een vermogensstichting die door een individu of familie is opgericht. De twee meest voorkomende types zijn de familiestichting die (periodieke) uitkeringen doet aan familieleden en de ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling). Als de familiestichting alleen aan familieleden geld uitkeert, bijvoorbeeld voor levensonderhoud en studiekosten, dan kwalificeert dit (fiscaal) als een APV (afgezonderd particulier vermogen). Voor fiscale gevolgen van de APV geeft de Belastingdienst waardevolle informatie. Als het doel van de familiestichting is om publieke – niet familiale – zaken te ondersteunen dan is sprake van een goede doelen stichting. Er zijn formele vereisten waaraan een stichting moet voldoen om een ANBI-status bij de Belastingdienst te kunnen aanvragen. Na toekenning zijn zowel de overdrachten aan als de uitkeringen van de stichting belastingvrij. 

Een familiestichting met ANBI status dient een actueel beleidsplan op te stellen.Dit mag ook een meerjarig beleidsplan zijn. Het beleidsplan geeft inzicht in de manier waarop de doelstelling van de ANBI wordt uitgevoerd. De volgende onderwerpen dienen aan bod te komen:
> de werkzaamheden van de familiestichting;
> hoe wordt het beheer van het vermogen uitgevoerd;
> hoe wordt de besteding van het vermogen georganiseerd.

Er zijn twee soorten familiestichtingen en de fiscaliteit verschilt per type. 

Een familiestichting ten behoeve van het algemeen nut/belang kan zonder afdracht van schenk- en erfbelasting vermogen ontvangen. Alle bestedingen voor het goede doel zijn ook onbelast. 

Een familiestichting ten behoeve van een particulier belang, zoals uitkeringen doen aan een of meer familieleden, wordt aangemerkt als een afgezonderd particulier vermogen (APV). Bij de inbreng van het vermogen in de familiestichting dient de inbrenger schenkbelasting af te dragen. Vervolgens wordt het vermogen van de familiestichting/APV fiscaal toegerekend aan de inbrenger. Dit noemt men fiscaal transparant; de Belastingdienst kijkt door de juridische huls van de stichting heen en bepaalt wie de feitelijke belastingplichtige(n) is/(zijn). Na zijn of haar overlijden wordt het vermogen toegerekend aan de erfgenamen, ieder voor zijn deel. 

Om de status van algemeen nut beogende instelling te verkrijgen, moet de familiestichting kunnen aantonen dat zij rechtstreeks het algemeen belang dient en het eventuele familiebelang hieraan ondergeschikt is. Daarnaast moeten het bestuur en het toezicht zodanig zijn vormgegeven dat de familie daadwerkelijk afstand van het vermogen heeft gedaan. Klik hier voor meer informatie over de ANBI regelgeving.

Voor het bestuur van een familiestichting met ANBI-status geldt het ‘beschikkingsmachtcriterium’: een natuurlijk persoon of een rechtspersoon in de functie als bestuurder en/of beleidsbepaler mag niet over het vermogen van de stichting beschikken alsof het zijn eigen vermogen is. Concreet betekent dit dat geen van de bestuursleden van de familiestichting een meerderheid van de zeggenschap mag hebben. Bij de beoordeling of feitelijk sprake is van beschikken over vermogen als ware sprake van eigen vermogen, kan de aanwezigheid van familierelaties voor de Belastingdienst een indicatie zijn voor nader onderzoek. Een bestuur met een meerderheid van niet-familieleden is te adviseren. 

Voor een familiestichting ten behoeve van een particulier belang gelden geen wettelijke voorwaarden voor de samenstelling van het bestuur. Vanuit oogpunt van continuïteit is het aan te raden om meerdere personen te benoemen.