FAMILIEFONDS

Een familiefonds is een beleggingsfonds dat door (groot)ouders wordt opgericht voor de (klein)kinderen. De ouders dragen bijvoorbeeld een effectenportefeuille en/of banktegoeden over aan het familiefonds tegen uitgifte van participaties. In (fiscaal-)juridische zin is het een besloten fonds voor gemene rekening (BFGR). Alleen familieleden kunnen in het familiefonds participeren en de participaties zijn niet vrij overdraagbaar. 

Een familiefonds wordt veel gebruikt om op een fiscaal vriendelijke manier vermogen over te dragen aan de (klein)kinderen. De ouders kunnen jaarlijks participaties schenken aan hun kinderen of bij aanvang van het familiefonds participaties verkopen aan hun kinderen en vervolgens jaarlijks een deel van de schuld kwijtschelden.

Een familiefonds structuur is vooral interessant voor vermogende families met een miljoenen vermogen. Het familiefonds kan worden gebruikt om op een fiscaal vriendelijke manier vermogen over te dragen naar de volgende generatie(s). Met een familiefonds kunnen de ouders de zeggenschap over hun familievermogen behouden en de (klein)kinderen krijgen alleen financiële rechten en geen zeggenschap. 

Een familiefonds is niets meer dan een overeenkomst tussen tenminste twee participanten die vermogen inbrengen. De overeenkomst kunt u zelf opstellen en een notariële akte is niet nodig. Dit maakt het makkelijk om een Fonds voor gemene rekening op te richten en indien gewenst ook weer te ontmantelen. Het familiefonds heeft geen rechtspersoonlijkheid. In vergelijking met een BV of een NV is het makkelijker om kapitaal terug te betalen aan de participanten. 

In de overeenkomst wordt een beheerder en een bewaarder aangewezen. De ouders en kinderen mogen als participanten zelf de rol van beheerder en bewaarder invullen, maar vaak wordt daarvoor bij notariële akte een speciale stichting bewaarder opgericht. De beheerder beheert het vermogen voor de participanten en bepaalt wat er met het vermogen van het fonds gebeurt. Meestal wordt de rol van beheerder en bewaarder uitgeoefend door dezelfde (rechts)persoon, zoals de hiervoor al genoemde stichting. Het vermogen van het familiefonds staat op naam van de bewaarder. Door het gebruik van een stichting wordt het vermogen beter beschermd tegen aanspraken van crediteuren (ingeval van faillissement etc.).
Sommige banken willen niet meewerken aan het openen van een bankrekening voor een fonds voor gemene rekening familiefonds als de bewaarder een natuurlijk persoon is. Ze stellen de eis dat de bewaarder van het familiefonds een stichting is.

In de praktijk komt de overdracht van een effectenportefeuille en/of banktegoeden aan het familiefonds het meeste voor. Als onroerend goed wordt overgedragen of nieuw onroerend goed door het familiefonds worden aangekocht dient rekening te worden gehouden met de overdrachtsbelasting en/of BTW gevolgen. 

Ook een verzameling of kunst kunnen in een familiefonds worden ingebracht. Dit heeft wel nadelige gevolgen voor de Box 3 heffing in de inkomstenbelasting, omdat de vrijstelling voor kunstbezit niet meer kan worden toegepast. 

Als u aandelen van uw BV of NV wilt overdragen dan is het familiefonds niet geschikt. Een veel gebruikte structuur voor overdracht van ondernemingsvermogen is het oprichten van een Stichting administratiekantoor (StAK). Dit wordt ook wel het certificeren van aandelen genoemd. Lees verder in ons artikel De StAK bij bedrijfsopvolging, vermogensoverdracht en familiebedrijven.

Het familiefonds in de vorm van een besloten fonds voor gemene rekening (BFGR) hoeft geen jaarrekening te publiceren. Ook hoeft een BFGR niet te worden in geschreven in het Handelsregister bij de Kamer van Koophandel. Dit houdt in dat de samenstelling en omvang van het vermogen, de fondsvoorwaarden en het participantenregister niet zichtbaar zijn. 

Als het familiefonds gestructureerd is met een stichting, dan is het belangrijk om rekening te houden met de wetgeving van het UBO-register. Rechtspersonen, zoals BV’s, NV’s en stichtingen, vallen onder het UBO-register. Dit heeft tot gevolg dat de stichting die voor het familiefonds optreedt als bewaarder zich moet inschrijven. Hierdoor worden de bestuurders van de stichting en de statuten openbaar. 

In november 2022 werd ook het UBO-register voor trusts en soortgelijke juridische constructies verplicht gesteld. De uiteindelijk belanghebbenden (UBO’s) van trusts en soortgelijke juridische constructies, zoals open en besloten fondsen voor gemene rekening (FGR’s), worden geregistreerd in een UBO-register. Het UBO-register voor trusts bevindt zich bij de Kamer van Koophandel (KvK). Dit register is deels openbaar en deels alleen toegankelijk voor bevoegde instanties, zoals notarissen en banken. 

Er zijn meerdere manieren om uw kind of kinderen bij uw vermogen te betrekken. Het oprichten van een familiefonds kan een manier zijn. Het is slim om uw kind te laten groeien in zijn/haar rol. Start bijvoorbeeld met een rol als notulist voor de periodieke vergaderingen. Op een later moment en afhankelijk van de motivatie, kan hij/zij uiteindelijk groeien naar een rol als bestuurder. 

Door uw kind(eren) participant te maken van een familiefonds, hebt u nog niet geregeld dat zij kennis en ervaring opdoen met vermogen. Om de vermogensvoorbereiding van de kinderen te realiseren, dient binnen de familie een proces op gang te komen. Een eerste stap is dat u als ouders de persoonlijke ontwikkeling van uw kinderen centraal stelt. Door een maatwerk leer- en coaching traject voor de kinderen te ontwikkelen, kunnen zij stapsgewijs oefenen met vermogenszaken. De kans dat het familievermogen in stand blijft neemt daardoor toe. 

Het familiefonds zal in de meeste gevallen als een besloten fonds voor gemene rekening (BFGR) worden opgezet. Voor de inkomstenbelasting is het familiefonds fiscaal transparant; dit betekent dat de participanten voor de waarde van hun participaties worden belast in Box 3. De hoogte van de Box 3 heffing is afhankelijk van de omvang van het totale Box 3 vermogen.

Fiscaal voordeel behalen is een belangrijke reden om een familiefonds op te richten. Er wordt toekomstige erfbelasting bespaard door tijdens het leven jaarlijks vermogen te schenken tegen het 10% tarief in vergelijking met het 20% tarief over een erfenis. Waardestijgingen van het geschonken vermogen komen ook onbelast bij de kinderen terecht. 

Ouders die een familiefonds oprichten verwachten dat deze structuur het familievermogen in stand zal houden. Of het op deze manier lukt, valt te bezien. Bij het oprichten van een familiefonds is het belangrijk om vooraf helderheid te hebben over de wensen van alle familieleden over het collectief eigenaarschap. Als de behoefte aan (financiële) autonomie van familieleden groot is, dan is een familiefonds oprichten mogelijk niet zinvol. Als er groot verschil van inzicht is over het beleggingsbeleid en de risicobereidheid, dan is een familiefonds waarschijnlijk ook minder geschikt. Ouders kunnen dan beter vermogen overdragen door rechtstreekse schenkingen aan ieder kind.

Als u bij uw overlijden nog participaties in het familiefonds heeft, dan vererven deze. Via uw testament of het wettelijke erfrecht wordt bepaald wie uw erfgenamen zijn. U kunt in het testament nog voorwaarden opnemen voor de vererving van de participaties, bijvoorbeeld een uitsluitingsclausule of tweetrapsmaking.  

Als alternatief voor een familiefonds, kunt u als ouders rechtstreeks bedragen schenken aan uw kinderen. De schenking kan onder voorwaarden plaatsvinden zoals bewind tot een bepaalde leeftijd. Het leer- en coaching traject kan door uw kinderen tijdens het bewind worden doorlopen. Op deze wijze is er een “oefentijd” voordat het bewind eindigt. Bij uw kinderen zal informatie over het familievermogen en oefenen met vermogenszaken meer (zelf)vertrouwen geven. In de praktijk merken wij dat deze strategie van begeleid leren bij ouders leidt tot meer vertrouwen over de financiële capaciteiten van hun kinderen.